www.1b2lowkaliszu.fora.pl

Gierlo

ROMANTYZM
1.Geneza nazwy „romantyzm”.
Nazwa –romanca-od której wywodzi się wyraz romantyzm, oznaczała kiedyś utwór opowiadający o niezwykłych, awanturniczych, fantastycznych przygodach. Później mówiono tak o pewnego rodzaju poezji.
2.Historyczne źródła romantyzmu
Polski romantyzm był niejednolity, powstał na skutek różnych ruchów niepodległościowych oraz przemian wewnątrz społeczeństwa feudalnego. Decydującą role odegrała szlachta lub inteligencja pochodzenia szlacheckiego.
3.Nowi bohaterowie i nowy model obywatelskiej postawy
Istotą polskiego romantyzmu było całkowite poświęcenie się sprawie narodowej, krajowi i ludziom, patriotyzm. Romantyk to człowiek poświęcony krajowi, etycznie doskonały, niezłomny, pełen entuzjazmu, skłonny do gwałtownych czynów.
4.Apoteoza spisku, rewolucji i młodości
Programem romantyków była apoteoza(pochwała) spisku, rewolucji i wolności oraz młodości. Bohaterowie romantyczni zaś musieli zazwyczaj wybierać między szczęściem osobistym a narodową służbą, wybierając oczywiście to drugie. Zadaniem romantyków było zburzenie starego porządku świata, któremu przeciwstawiali ideały wolnego człowieka, niepodległej ojczyzny, braterstwa i wolności ludów oraz narodowej sztuki.
5.Założenia filozoficzne romantyzmu
Podstawowa cechą romantyków był wszechstronny bunt wobec zastanej rzeczywistości. Nie akceptowali oni feudalnej struktury społecznej, absolutystycznych rządów, racjonalizmu, empiryzmu i klasycyzmu. Bardziej liczyło się „czucie i wiara”. Romantycy traktowali świat jako jedność, ale opartą na przeciwieństwach materii i ducha. Przekonanie to budowane na różnych odmianach filozofii spirytualistycznej oraz na wierzeniach ludowych, zakładało istnienie świata „duchowego”. Najczęściej przywoływane przez romantyków opozycje to” duch i materia, dobro i zło, uczuci i rozum, młodzi i starzy, to, co wewnętrzne i to, co zewnętrzne, to co na dole i to co na górze, wolność i despotyzm, itp. Na tej zasadzie opierali oni swoje poczucie tragizmu-dostrzegali oni tragiczne kolizje między jednostką a zbiorowością, wolnością a koniecznością, itd.
6. Romantyczne metody poznawania świata
Poznanie świata według romantyków odbywa się za pomocą niezwykłych zjawisk natury, snów, objawień, przeczuć. Ale zdolny do tego poznania jest człowiek nie skażony przez cywilizację-czyli ktoś z ludu oraz wybitne jednostki, a zwłaszcza poeci, bowiem tylko poeci i osoby z ludu wyposażone są w intuicję, wiarę, czucie (czyli oko i ucho wewnętrzne, duszy), umieją czytać naturę i słyszą jej głos. Ponadzmysłowy kontakt człowieka z naturą wywodzi się z mistycyzmu. Romantyzm polski to również odmiana irracjonalizmu odwołującego się do ludowej wiary w istnienie sił tajemnych, a więc do przeszłości ale i również przyszłości.
7. Romantyczna koncepcja jednostki
Romantycy traktowali jednostkę jako autonomiczną całość i rozwinęli kult indywidualizmu. Dotyczył on wybitnych jednostek, które były zazwyczaj skłócone ze światem i szukały w nim swego miejsca. Bohater romantyczny to nieprzeciętny, samotniczy buntownik, zbuntowany, poświęcający się, genialny staje się politycznym przywódcą narodu, klasy społecznej lub narodowym poetą-wieszczem. Była to osoba wewnętrznie rozdarta między swoja niezależnością a koniecznością spełnienia służby narodowej, skazany na bezustanne dokonywanie wyborów i w konsekwencji na przegraną. Osobista klęska była interpretowana pesymistycznie i optymistycznie. Człowieka według romantyków zmieniała historia. W tych czasach zajęto się również ukazywaniem ludzkiej psychiki, emocji, zainteresowano się wszelkimi odchyleniami od normy, które świadczyły o nieprzeciętności jednostki.
8. Romantyczna koncepcja narodu
Naród jako jedność, którą określała historyczna tradycja i ludowość i związana z tym wspólnota duchowa narodu, uświadomienie sobie własnej istoty i odrębności. Romantycy dostrzegali zmienność i ciągłość pokoleń, więc i np.. zmianę mitologii antycznej na chrześcijańska i słowiańską.
9.Mesjanizm romantyczny
Narodowi polskiemu przypisywali romantycy szczególne posłannictwo. a) Uważano, że Polacy ucierpieli w powstaniu listopadowym, po to, by wyzwolić inne narody Europy. Polska Chrystusem narodów. b)Polska Winkelriedem narodów(Polska walcząca). c)Pokorne cierpienie.
10.Narodowa tradycja
Tradycję rozumiano dwojako-jako mistyczny związek pokoleń żywych i umarłych oraz jako skarbnicę narodowych wartości. Wyrazem tych poglądów były: obrazy grobu-kolebki, ziarna ukrytego w ziemi lub wulkanu. Dla utrzymania narodowej odrębności konieczne było przejęcie dziedzictwa dawnych pokoleń-zrodził się historyzm w literaturze. Przykładem owego było stosowanie historycznej maski, pod która autor ukrywał aktualne sprawy (Konrad Wallenrod).
11.Ludowość romantyczna
Za główne źródło narodowej odrębności romantycy uznali lud oraz kulturę duchową, mającą charakter pogański, słowiański, rodzimy, północny. Pragnęli utożsamić się z ludowym rozumieniem świata. Twórczość ludowa stała się modelem narodowej sztuki. Problem niepodległości wiązano ze społecznym wyzwoleniem chłopa: „Wszystko dla ludu przez lud-oto najogólniejsza zasada demokracji”.
12.Romantyczna natura
Dla romantyków natura to byt pierwotny, twór tajemniczy, uduchowiony, wiecznie żywy i tworzący. Odkryli oni tzw. duszę natury. Podstawową właściwość natury widzieli w jej nieustannym odradzaniu się to dawało wiarę w odrodzenie się jednostek i narodu. Romantycy skonstruowali pojęcie nieskończoności kosmosu, stanowiącego jeden potężny, żywy organizm, cząstką kosmosu był także człowiek. Historia była więc również elementem kosmicznej całości. Taka koncepcja literatury likwidowała także podziały na naturę żywą i martwą. Znajomość natury oznaczała dla człowieka dotarcie do swojej własnej natury i dzięki temu zrozumienie własnego „ja”. Natura „mówi” do człowieka przez zjawiska-symbole. Zdolność odczytywania miał tylko lud i romantyczny poeta-filozof. Zrozumieć naturę i wyrazić jej sens można było tylko przez poetycki symbol a nie przez opis. Najbardziej znane motywy to motywy słońca, gwiazd, globu ziemskiego, morza, pustyni, potopu, burzy, wulkanu, drzewa, ziarna. Natura była przeciwieństwem cywilizacji i dlatego też miejscem ucieczki człowieka, miejscem odnalezienia samego siebie. Inni natomiast, że natura jest okrutna, napiętnowana śmiercią podobnie jak świat ludzki, toteż człowiek nie może znaleźć oparcia ani w niej ani w świecie społecznym.
13.Romantyczna koncepcja poety i poezji.
Romantycy traktowali poezję jako absolut, jako ideę piękna, dobra i prawdy oraz wszechpotężną siłę twórczą lub jako tajemniczy głos „wnętrza”. Akt twórczy była to boska czynność kreacyjna, a romantyczny poeta zdolny był odkrywać i wyrażać tajemnicę istoty natury, a tym samym własnego „ja”. Niemożność wyrażania tajemnic natury słowami powodowała wiązanie literatury z muzyką, malarstwem, itp. Dzieło literackie nie miało być kopiowaniem natury, ale miało być twórcze. Poezja miała odkrywać dla niewtajemniczonych ukryte treści i objaśniać je, miała wyrażać niewyrażalne. Literatura miała więc objawiać narodowi „prawdy żywe”, pomóc poznać siebie i wskazać perspektywę przyszłości. Romantyczny poeta, uważany za jednostkę genialną, wybraną, odgrywał wówczas rolę polityka, ideologa, przywódcy lub wieszcza, umiejącego poruszać zbiorową wyobraźnię i zbiorowe emocje. Literatura wyrażała pragnienie zbiorowości, stała się więc siłą polityczną. Romantycy zanegowali klasycystyczny podział świata na rzeczy tzw. piękne i brzydkie. Toteż wprowadzili oni do literatury ludowego bohatera, sceny tortur lub egzekucji, prowincjonalny język, świat ludowych wierzeń. Mieszali również prawidła i wzory poezji, łącząc sytuacje tragiczne i komiczne, motywy realne i fantastyczne, folklorystyczne i biblijne, mieszali lirykę z dramatem, dramat z epika, itd. Tak przedstawiała się dla nich jedność świata poprzez syntezę. Dzięki nowym tematom i środkom literatura rozszerzyła znacznie krąg odbiorców-była ona dostępna dla wszystkich.
14.Granice chronologiczne
Początek romantyzmu 1822r. –wydanie przez Mickiewicza „Ballad i romansów”
Koniec 1863r.-wybuch powstania styczniowego
1822-1830 tworzyli A. Mickiewicz , A. Malczewski, A. Fredro
1831-1863 literatura na emigracji, po klęsce powstania listopadowego. Największy ośrodek polskiego życia kulturalnego-Paryż, mniejsze-Londyn i Bruksela. Okres najbogatszy w twórczość to lata 1832-1848 –Mickiewicz, Słowacki, Krasiński. Lata twórczości Chopina, działalności historyka Lelewela oraz mistyka A. Towiańskiego. W roku 1835 otwarto polską drukarnię na emigracji a w 1839 Bibliotekę Polską w Paryżu. Po roku 1948 tworzył C.Norwid.
Obok literatury rozwijało się czasopiśmiennictwo i publicystyka.
Organem stronnictwa arystokratyczno -monarchicznego (tzw. Hotelu Lambert), któremu przewodniczył książę A. J. Czartoryski był „Trzeci Maj” –drogą do odzyskania niepodległości były zabiegi dyplomatyczne, które miały zjednać dla sprawy polskiej rządy Francji, Anglii i Turcji.
Lelewel namawiał zaś do wspólnej walki polsko-rosyjskiej z carskim despotyzmem. Był demokratą, pismo, które propagowało jego koncepcje to „Pielgrzym Polski”, redagowane przez E. Januszkiewicza. Pisał też w nim Mickiewicz, w roku 1833 czasowy redaktor tego pisma.
Organ największej demokratycznej organizacji, Towarzystwa Demokratycznego Polskiego był „Demokrata Polski”. Namawiano do przymierza między wszystkimi ludami Europy przeciwko absolutystycznym rządom.
Powstała również organizacja Lud Polski z dwoma odłamami-Gromadą Humań i Gromadą Grudziąż.
Zamknięto uniwersytety w Warszawie i Wilnie.
Zabór austriacki- życie literacki we Lwowie i w Wolnym Mieście Krakowie. Przedstawiciele -A.Fredro, Kornel Ujejski, Wincenty Pol, pismo-„Ziewonia”
Zabór pruski-Poznań, biblioteka E. Raczyńskiego, pismo „Tygodnik Literacki”, „Orędownik Naukowy”, Przedstawiciele -E. Dembowski, A. Cieszkowski
Zabór rosyjski-Warszawa, Wilno, „Przegląd Naukowy”, „Nadwiślanin” (tzw. cyganeria warszawska), „Biblioteka Warszawska”, „Kurier Warszawski”, „Athenaeum”, przedstawiciele- H. Kamieński, W. Wolski, T. Lenartowicz, C.Norwid, O.Kolberg, J.I.Kraszewski, S.Moniuszko, K.Brodziński
15.Dorobek polskiego romantyzmu.
Romantyzm, obok wartości ideowych, wykształcił nowe formy, gatunki, np. balladę, powieść poetycką, dramat otwarty, poemat dygresyjny. Romantycy odświeżyli i wzbogacili metaforykę poetycka, ustalili nowy system wersyfikacyjny-wiersz sylabotoniczny. Stworzyli nowy typ narratora epicko-lirycznego, dominującego bez reszty nad kreowaną rzeczywistością. Stworzyli nowy typ tragicznego bohatera, który w imię społecznych lub narodowych idei prowadzi nieugiętą walkę ze wszystkimi potęgami świata i zaświatów -carem, bogiem, szatanem, a także własną słabością.

Krótkim podsumowaniem romantyzmu może być jego program ideowo - artystyczny. Program ideowy romantyzmu europejskiego obejmuje:
- umiłowanie wolności człowieka; każda jednostka ma prawo do swobody i niezależności (indywidualizm);
- patriotyzm; hasła Rewolucji Francuskiej weszły do programu romantyków (Za naszą i waszą wolność), walka z przemocą, tyranią, stawianie za wzór bohaterów poświęcających życie za wolność;
- historyzm - źródłem twórczości stała się przeszłość narodowa, przyczyną tego była niechęć i pogarda dla współczesności, idealizacja szczególnie czasów średniowiecznych, rycerstwa, wśród którego romantycy odnajdowali wielkich bohaterów; inną przyczyną było ukrycie patriotycznych i rewolucyjnych tendencji utworu (maska historyczna); sięgano do tych okresów, które mogły krzepić i podtrzymywać na duchu;
- ludowość - źródłem twórczości romantyków stała się również poezja ludowa (pieśni, podania, wierzenia ludowe); wzorując się na tej poezji romantyzm wprowadza do literatury ludową fantastykę, baśniowość i tajemniczość
- orientalizm - zainteresowanie światem Bliskiego i Środkowego Wschodu. Świat ten urzekał twórców romantycznych tajemniczością i barwnością, pozwalał uciec od smutnej rzeczywistości. Często służył jako maska, ukrywająca właściwe treści przed cenzurą.
- irracjonalizm, intuicjonizm, przeciwstawia się on racjonalnemu, czyli rozumowemu (naukowemu) poznawaniu rzeczywistości. Nakazuje szukać prawdy tylko za pomocą środków pozarozumowych, takich jak intuicja, przeczucie, wiara, instynkt.
- fantastyka, czyli ogół nadprzyrodzonych, niezwykłych, "wyprodukowanych" przez wyobraźnię twórcy zjawisk i istot, które pojawiają się w romantycznej literaturze. To całe zastępy faunów, duchów, rusałek i widm, istniejących równoprawnie z osobami realnymi w utworach tej epoki.
- tajemniczość - romantyzm w pełni wykorzystał urok tajemnicy, niewyjaśnionych zdarzeń, mrocznych przestrzeni, atmosfery spisku i tajemnych sytuacji.
- mistycyzm - postawa typowa dla uduchowionych przedstawicieli epoki, Mistycyzm zakłada bowiem możliwość duchowego kontaktu z bóstwem, stąd często spotykamy w literaturze romantycznej sceny mistyczne: widzenie, objawienie, prorocze sny, itp.. Mistycy takie właśnie wydarzenia traktują jako najprawdziwsze formy poznania świata. Wierzą, że każda rzecz i każda sprawa ma ponadzmysłowy, niepoznawalny i nierealny byt, a człowiek widzi tylko jedną, realną stronę zjawisk.
- mesjanizm, czyli przypisywanie jednostce lub całemu narodowi misji posłannictwa wobec ludzkości. Jednostka - mesjasz - wybrana jest, by dla idei ogólnej poświęcić siebie. Naród - mesjasz (a za taki romantycy uważali Polskę) cierpi za inne kraje, swoim cierpieniem ma okupić ich wolność ("Dziady" A. Mickiewicza).
-bajronizm, typ bohatera odznaczający się indywidualizmem i postawą buntu wobec otaczającej rzeczywistości, to postać dumna, tajemnicza, poddana działaniu emocji, rozdarta wewnętrznie
-walenrodyzm-postawa bohatera, który poświęcając życie w obronie niepodległości ojczyzny, w walce z silniejszym wrogiem posługuje się podstępnymi, niemoralnymi metodami walki i staje się człowiekiem dwulicowym
-werteryzm-oznacza nadmierną uczuciowość, skłonność do marzeń, tendencje do poetyzacji rzeczywistości, bunt wobec obowiązujących zasad i norm oraz pesymistyczne poczucie bezsensu życia („ból istnienia”), którego efektem staje się samobójcza śmierć
-prometeizm-postawa wyrażająca się indywidualistycznym buntem wobec natury, Boga i ograniczających człowieka reguł życia społecznego, przeprowadzonym w imię poświęcenia swojego życia dla szczęścia ludzkości, zgoda na cierpienie dla dobra świata